Thema is “Beschikbaar”
Lieve mensen van onze Heer Jezus Christus,
Life is what is happening to you while you’re busy making plans. Een uitspraak van John Lennon, één van de vier Beatles. Vertaald: leven is wat er gebeurt met je terwijl je bezig bent plannen te maken.
Jozef maakt ook plannen. Hij is een vakman, een timmerman en hij gaat trouwen, met Maria. Of het een huwelijk uit liefde is óf dat de ouders het hebben gearrangeerd, dat weten we niet. Maar ze horen bij elkaar. Huisje, boompje, beestje. Dan komt zijn leven op de kop te staan. Maria is zwanger en het kind is niet van hem, dat weet hij zeker. Je vriendin, je aanstaande is vreemdgegaan. Dat is wat hij denkt. Als ik het meemaak als pastor bij mensen wier partner vreemdgaat, dat hakt er diep in. Je bent gekwetst, voelt je vernederd, tweederangs. En allerlei gevoelens strijden om voorrang: verdriet, boosheid, wraak, dit kan toch niet waar zijn. Life is what is happening to you while you’re busy making plans. Hoe ga je reageren op iets dat je leven op de kop zet? Want je móet er wel iets mee!
Jozef, zo vertelt Mattheüs, is een rechtschapen man, een rechtvaardige man. Iemand die zijn leven laat beïnvloeden door de woorden van de Thora, van God. Globaal heeft hij in zijn dagen twee keuzes: óf Maria aan de schandpaal, melden bij de synagoge, en dat betekent een leven lang binnen blijven voor Maria, want zo gaat dat in die tijd, of misschien erger, dat ze gestenigd gaat worden. Of in stilte van haar scheiden, de relatie verbreken en haar niet aanklagen. Hij kiest ervoor om dat laatste te doen. Rechtvaardig, rechtschapen noemt de bijbel het. Noem het “barmhartig, mild, niet uit op wraak”. Dát is de kern van de bijbel, de barmhartigheid. Van God naar ons en van ons naar elkaar. Wat kies je, hoe handel je als er écht iets tegen zit in je leven?
De derde optie, met haar doorgaan, komt niet in hem op. Dat is begrijpelijk. Als je vriendin vreemd lijkt te zijn gegaan en zwanger is van een ander…., dan is je relatie al kapot voordat je trouwt. Kansloos.
Dan gebeurt er iets bijzonders. Hij heet Jozef, net als Jozef de zoon van Jakob. En dat is ook al zo’n man met een bijzondere levensgeschiedenis. Die wordt door zijn broers in een put gegooid en gaat naar Egypte nadat hij vertelde dat hij dromen had gehad, waarin hij koning zou worden en zijn broers voor hem zouden gaan buigen. Ammenooit niet, dachten die broers. Deze Jozef krijgt óók een droom en verderop in het verhaal droomt Jozef nog een keer, waardoor hij net als zijn naamgenoot uit het oude testament óók in Egypte terechtkomt.
In deze droom verschijnt er een engel die tegen Jozef zegt: Jozef, Maria is niet vreemdgegaan met een andere man. Ze stelde zich open voor iets bijzonders: dat God op een nieuwe manier in deze wereld komt, lijfelijk, als een klein kind. Dat is nog nooit vertoond, God was altijd onzichtbaar, maar nu woont Hij, leeft Hij in een kind. Maria zei: neem mijn leven, God, ik ben beschikbaar. Wil jij, Jozef, de bonusvader zijn van dit kind? En het ontvangen als was het helemaal van jou en ervoor zorgen?
Life is what is happening to you, while you’re busy making plans. Soms word je leven dus op de kop gezet, komt er iets of iemand heel onverwacht op je pad en wat voor antwoord geef je dan? Ren je weg, stel je voorwaarden, ga je erop in? Jozef is een rechtschapen, een integere man. Barmhartigheid. Maria alleen met een kind, dat is zó kwetsbaar. Dat is het vandaag nog, je kind alleen opvoeden, in ons land, maar in andere landen zeker. Je zult maar Oekraïense zijn en zonder je man met je kind hier zijn. Jozef zegt “ja”. Want een kind is kwetsbaar, zijn Maria, toch zíjn Maria, is kwetsbaar en Jozef stelt zich beschikbaar. Hij kent de consequenties niet. Dat is soms zo, dat je niet weet wat je te wachten staat als je een keuze maakt. Hoe ver gaat het?
Om dat laatste te illustreren lazen we het tweede stuk. Het kind, Gods reddende liefde, Jezus, wordt geboren in Bethlehem en koning Herodes is vol argwaan, angstig voor zijn eigen machtspositie. Herodes heeft een paar van zijn eigen kinderen gedood, om jullie een beeld te geven. Het is écht een gevaarlijke man en als hij hoort dat er een kind is geboren, in Bethlehem en dat kind zou koning willen zijn, dan vermoordt hij alle jongetjes tot 2 jaar. Als je dat goed op je laat inwerken, kun je amper beseffen hoe afgrijselijk dat voor talloze mensen, gezinnen, vaders, moeder, opa’s, oma’s moet zijn geweest. In het oude testament gebeurt het ook, daar doet de Farao in Egypte het. Grenzeloze wreedheid is van alle tijden.
In onze dagen zien we dat meneer Putin gewoon raketten op burgers afvuurt, ook op kinderen. Dat hij talloze mensen letterlijk en figuurlijk in het donker en in de kou zet. Mensen kunnen geweldig rechtschapen en barmhartig zijn. Mensen zijn ook tot de meest gruwelijke dingen in staat. Jozef wordt gewaarschuwd in een droom en hij neemt Maria en Jezus mee naar Egypte. Het is een kant die we niet zo vaak belichten, maar Jezus is een vluchtelingenkind geweest. Zijn vader is beschikbaar en ze krijgen opvang in Egypte. Hoe dat precies is gegaan, vertelt het verhaal niet. Ze krijgen opvang, dat telt.
Toch, daar iets over gezegd, over die droom. Wij zijn westerse mensen. Rationeel en dus hebben we een vorm van scepsis en wantrouwen naar mensen die zeggen dat ze God in een droom merkten, dat ze een engel zagen. Ik ben benieuwd wanneer Jozef en Maria die vreemde ontmoetingen met anderen hebben gedeeld. Was er in de wereld waarin zij leefden veel aandacht en ruimte voor, waardoor het niet gek was? Wat mij als dominee opvalt is dat velen van ons wel eens zoiets hebben meegemaakt. Iets van een engel, een Godservaring. En dan heb ik de mazzel dat ik dominee ben en mensen het nog wel eens met me delen en ik er dan met oprecht respect naar luister. Of ook dat mensen zeggen dat ze door andere mensen en hoe die barmhartig en rechtschapen waren voor hen, voor hen klaarstonden iets van God ervoeren. Misschien moeten we het meer leren, beter leren, deze verhalen te delen. Ook al vinden we ze in onze rationele wereld misschien wel vreemd, maar ze bemoedigen óók. God die in ons, onder ons aanwezig is. Jozef is beschikbaar, integer, geeft antwoord op een heel ingewikkelde situatie en rent niet weg. Neemt geen wraak op zijn vrouw als hij haar verdenkt van vreemdgaan. Wordt bonusvader, moet vluchten naar Egypte. Het eerste deel van hun huwelijk is niks geen huisje, boompje beestje. Life is what is happening to you while you are busy making plans. Welk antwoord geef je?
Ik maak een vertaalslag. Naar onze samenleving én daarin óók naar ons als kerkelijke gemeenschap. Die twee kun je niet los van elkaar zien. Tot voor een paar jaar zag ons leven, onze samenleving er behoorlijk stabiel uit. Veilig, gezondheidszorg op hoog niveau, vrede, voor veel mensen meer dan genoeg te eten en te drinken. Dat is wat anders dan dat het met iedereen goed ging op individueel niveau. Life is what is happening to you while you’re busy making plans. Er werden mensen ontslagen, overspannen. Er werden mensen ernstig ziek, werden beter of stierven. Huwelijken waren gelukkig of juist niet. Werden gered of strandden. Noem het op. Dingen die je leven persoonlijk, in het klein enorm onder druk en onder spanning kunnen zetten. Hoe reageer je daar dan op?
Maar nu, sinds een paar jaar, staat ons aller leven onder druk. Net als in het kerstevangelie, dat iedereen op reis moet omdat de keizer dat beslist. Net als in dit verhaal, omdat er een wrede Herodes is die talloze levens verwoest, structureel. Eerst was er corona. Dat heeft heel veel met heel veel mensen gedaan. Mensen ziek gemaakt, tot op de dag van vandaag, onze Jan in Clara. Er zijn mensen gestorven, er is heel veel verdeeldheid ontstaan en mensen hebben zich ook tweederangs gevoeld omdat ze anders dachten over vaccinatie dan anderen en zij voor hen goede redenen hadden om zich niet te laten vaccineren. En we konden elkaar niet zien. Als ik het ook even naar hier mag vertalen: kerk is voor een heel groot gedeelte “ontmoeting”, verbondenheid, elkaar zien, naar
elkaar omzien. Het kón niet. We doen het écht niet slecht in Baalder, met de opkomst, maar we zien ook dat het niet meer is zoals het was. Nergens niet, bij ons ook niet. En nu komt er de inflatie overheen, angsten, zorgen. Kunnen we alles wel betalen? Er komen steeds meer voedselkasten, er is een folder rondgegaan over hoe je hulp kunt vragen in Baalder en Marc, de nieuwe diaken gaat zich daar actief mee bezig houden. En dan nog meer mensen die naar ons toe komen vluchten omdat de winter in Oekraïne wel heel koud is…. Broekriemen worden aangehaald en ook als kerk, hier in de wijk, net als alle protestantse wijken, leveren we de komende maanden de helft van de diensten in. I.p.v. twee één keer per maand. Terwijl we het eigenlijk zo nodig hebben om weer op te bouwen…..
Life is what is happening to you, while you’r busy making plans. Voor velen van ons – als je een langdurig energiecontract hebt – verandert er niet, nog niet zoveel. Maar voor velen we. En dan, ben je beschikbaar voor elkaar, voor de wijk, voor je familie, ook hier voor de kerk, ons als gemeenschap?
Ik wil jullie oprecht wat vragen, niet voor mezelf, niet om mezelf, maar om dit boek, om God en om onze gemeenschap en deze wijk. Als je niet kunt samenkomen, is dat een risico, nl. dat het uit je systeem gaat. Dat zien we tot op de dag van vandaag, we hebben het minder in het systeem, om de 14 dagen naar de kamp. Dat doet wat met de verbondenheid. Naar God, naar elkaar, onderling. En straks in januari komt ook de kerkbalans en iedereen heeft het krapper. Alle begrip dat je kijkt naar je kerkelijke bijdrage. En tegelijk denk ik dat we nu met elkaar in een tijd belanden waarin het meer en meer aankomt waar het bij geloven op aankomt. Om volhouden, tegen de verdrukking in. Kijk naar het verhaal van de geboorte van Jezus. Om omzien naar elkaar. Om je inspiratie en kracht en troost te blijven zoeken bij het Licht dat geboren wordt in een stikdonkere wereldnacht. Om beschikbaar te zijn. Voor God, voor elkaar, voor jezelf. Ik ben zielsblij met Bergit, met Marc, maar met jullie allemaal. Ook met mensen die thuis kijken of die er nu even niet zijn. Maar het zijn bijzondere tijden. Life is what is happening to you while you’r busy making plans. Jozef hoorde in die tijden, waarin zijn leven op de kop kwam te staan een appèl en hij wilde beschikbaar zijn. Ik hoop dat wij dat ook willen zijn en blijven. Amen.