Overdenking van 11 juni 2023
Hoe vrij kan een mens zijn…..
Lieve mensen van onze Heer Jezus Christus,
Mozes is een man die boos kan worden. Razend zelfs. Er is niets mis met boos worden. Laat dat eerst duidelijk zijn. Boosheid is een waarschuwingssignaal in ons leven. Er wordt jou onrecht gedaan of er wordt een ander onrecht gedaan. Er gaat een alarmsignaal af en het heet “boosheid”. Stop, er gebeurt hier iets fouts! Zo hebben we veel meer driften in ons, impulsen. Eetlust bijvoorbeeld. Er is niks mis met eetlust. Als ons lichaam merkt dat de benzinetank leeg is, dan gaat onze maag knorren. Vul die maag. Verlangen naar seks. Ook niks mis mee. Er is niks mis met het verlangen dat je prettige contacten hebt met mensen en dat ze je aardig vinden. Het is een menselijk verlangen.
Het wordt link als die driften, impulsen de baas zijn over ons. Als de boosheid je de baas is. Als de eetlust je de baas is, als je de hele tijd je best doet dat iedereen je aardig vindt en je een kameleon wordt. Als je aan niks anders kunt denken én doen dan seks. Noem het op.
Laat ik het vandaag beperken tot de drift, de boosheid, want daar gaat het bij Mozes over. Mozes wordt een aantal keren in zijn leven heel boos en het gaat met hem aan de haal. Hij slaat letterlijk en figuurlijk door als hij ziet dat een landgenoot door een Egyptische slavendrijver wordt geslagen. Hij slaat de Egyptenaar dood en moet vluchten voor zijn leven.
Overigens, dat moet ik er direct bij zeggen, het volk Israël zou nog steeds in Egypte zitten als Mozes zijn eigen boosheid zou gaan lopen ontkennen en verdringen. Tegen de farao zou gaan zeggen: ik zie dat u mijn volk een beetje onderdrukt en ik hoop dat u het niet vervelend vindt dat ik dat tegen u zeg. Mocht u dat wel vervelend vinden, dan zal ik mijn mond houden…..
De spannende vraag die hieronder ligt is: kun je – kunnen we, u, jij en ik – vrij zijn. De baas zijn over onszelf? Zelfbeheersing dus. En met zelfbeheersing bedoel ik dus niet, dat je niet boos mag zijn of welke andere impuls je ook maar hebt, maar dat het je niet de baas is. Dat je er jezelf niet mee beschadigt én een ander niet? We gaan zo naar Mozes toe, maar ik neem jullie eerst mee naar wat Paulus schrijft. Paulus schrijft over “vruchten van de Geest”.
Wat zijn dat? Dat is dat je in een levenslang – vruchten groeien door snoeien, door mesten, door regen enzovoort – proces onder invloed van God en wat op je pad komt rijpt als mens. Paulus noemt deze vruchten:
Maar de vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en goedheid, geloof, 23 zachtmoedigheid en zelfbeheersing.
Wat opvalt, is dat er heel veel vruchten instaan die gaan over mildheid en geduld, vrede, liefde. En aan het einde is er dan “zelfbeheersing”. Het is net alsof God ons wil stimuleren om veel geduld met onszelf én anderen, maar vooral met jezelf, denk ik, te hebben om uiteindelijk te groeien in zelfbeheersing. In een proces van heel veel aanvaarden dat je iets weer niet is gelukt, groeien in zelfaanvaarding, aanvaard zijn door God en dan ook jezelf wat kunnen beheersen. Nu naar Mozes
Het is enorme verontwaardiging waarmee Mozes boos wordt op de Egyptenaar. Maar het is ook desastreus. Hij slaat de Egyptenaar neer, heeft daarmee een ander mens gedood én zit zelf tot over zijn oren in de penarie. In Egypte blijven wonen kan hij niet meer, dus komt hij in de woestijn terecht als een balling, een vluchteling. Een asielzoeker. Hij trouwt daar met Zippora en gaat de schapen hoeden van zijn schoonvader. Dat is proberen het beste te maken van een heel nare situatie. Van de nood een deugd maken en dat kan al heel wat zijn soms. Dat je wel het hoofd boven water houdt. Maar ergens is er een enorme leegte van binnen. Hij voelt de verontwaardiging over het lot van zijn volk en hij voelt het falen over zijn eigen onmacht om die woede in bedwang te houden. Nu kan hij niks meer doen. Dan komt hij bij de Horeb en ziet hij een doornstruik. De doornstruik is in de bijbel de meest waardeloze struik. Er groeit niks aan. Wijnstok en vijgenboom, dáár kun je van leven, van de vruchten! Maar de doornstruik? Die geeft nog niet eens wat schaduw in de woestijn. Mozes moet zichzelf hebben herkend in die doornstruik. Loop ik hier een beetje met de schapen. Niks mis met schapen, nobel beroep, herder! Maar voor mij is het een mislukking. En dan ziet hij opeens vuur in de doornstruik en het vuur verbrandt niet! Hij gaat een stem horen: Mozes, Mozes! Als in de bijbel je naam twee keer wordt genoemd…., dan is God in het spel! Wie bent U Heer. Ik ben die ik ben….. En jij, Mozes, driftige Mozes, jij bent voor mij de moeite waard! Met je vallen én je opstaan. Met jou, in jou ga ik iets beginnen. Jij gaat in Mijn naam naar de Farao, want ik heb de ellende van mijn volk gezien.
Dat moet voor Mozes op twee manieren bijzonder zijn. Het eerste is, dat het hem moet hebben geholpen in zijn gevoel van “ik heb het totaal verprutst”. God zíet wat in mij en gaat in mij gloeien. Het tweede is dat hij zeer zinvol bezig kan zijn!
Ik leg er het verhaal van Paulus naast. Die had ook last van driftbuien. Hij staat erbij te kijken als Stefanus als eerste martelaar van de kerk wordt gedood en vindt het prima. Denk even aan alle haat op twitter, alle geweld als mensen anders denken. Je zou kunnen zeggen: Saulus is enorm geradicaliseerd, alle liefde eruit, alle nuance. Sterker nog, dat levert hem aanzien op in zijn omgeving! Dat is anders dan bij Mozes, want die leeft geïsoleerd. Saulus wordt geprezen om zijn meningen, om zijn radicaliteit. Dat gaat zover dat hij naar Damascus gaat om daar christenen aan te pakken en met geweld op te sluiten. Waar je nog bij Mozes kunt spreken over een boosheid die opkomt voor onderdrukte mensen, daar is bij Paulus de boosheid alleen maar uit op geweld tegen kwetsbare mensen. En ook hij hoort “Saul, Saul….” Tot 2x toe zijn naam en zijn leven komt nog op een heel andere manier op de kop te staan. Waar Mozes zichzelf waardeloos voelt omdat hij door zijn drift zijn volk in de steek heeft gelaten, daar voelt Paulus/Saulus zichzelf mislukt én schuldig bovendien. Wat heb ik gedáán????? Onschuldige mensen vervolgd, geweld gepleegd? Hoe kan ik ooit nog met mezelf leven????? En in zijn leven komt God in Christus met vergeving, eindeloze liefde. Het is zó bijzonder om bijvoorbeeld 1 korinthe 13 te lezen uit de pén van Paulus.
De liefde is geduldig en vol goedheid.
De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon
en geen zelfgenoegzaamheid.
5Ze is niet grof en niet zelfzuchtig,
ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, 6ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid. 7Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze
Als je naar beider levens kijkt in de bijbel, dan blijft Mozes ook in zijn verdere leven soms last houden van de drift, die met hem aan de haal gaat. Hij wordt woest als hij van de berg afkomt met de tien geboden en ziet dat het volk voor het gouden kalf aan het dansen is en smijt die tafels aan gruzelementen. Hij spat van boosheid uit elkaar als het volk aan het morren en klagen is en mept met zijn staf op de rots van pure woede om er water uit te slaan. Paulus is een fanatieke apostel, die in zijn brieven soms heel scherp uit de hoek kan komen en hij maakt ruzie met zijn eerst goede vriend Barnabas en ze trekken niet meer samen op….. Sommige dingen gaan nooit helemaal over……
En beiden leven in het geduld en de verdraagzaamheid van God, van Christus. Sorry God, ik liet me weer even gaan op een manier die niet goed is. Niet voor mezelf, niet voor anderen. En de vrucht van de Geest, de reactie van God is vol van liefde, van vrede, van zachtmoedigheid, van goedheid…..
Ik denk dat het geduld van God met ons, het hartelijke ervan, uiteindelijk de beste manier is om onszelf te leren kennen én te beheersen. Als je jezelf gaat straffen, minachten om dat wat je soms bij de handen afbreekt, dan druk je jezelf alleen maar dieper de afgrond in. Dan wordt het een soort van zelfhaat, van “stomme ik……”. Maar als je jezelf met je strijd, je dingetjes in je leven, of de dingen in je leven leert bekijken door de ogen van God, dan besef je hoe langer hoe dieper dat God écht van je houdt, met al je issues! Als je jezelf leert bekijken door de milde ogen van God, dan groeit er mildheid naar jezelf maar ook naar anderen, die hun strijd, hun ding hebben. En ik denk – ik spreek uit 61 jaar ervaring….., want natuurlijk herken ik dit soort dingen ook bij mezelf – dat je dan uiteindelijk groeit óók in de zelfbeheersing. In het leren hanteren van je driften, verlangens, impulsen. Dat ze je niet de baas zijn. Dat je ze niet verdringt en wegdrukt, maar dat ze ook niet met je aan de haal gaan.
Amen.