Over dat Pasen minder vrolijker lijkt dan Kerst, maar dieper hoop geeft.
Een tijd geleden kreeg ik van een gemeentelid deze bijzondere kei. Hij is beschilderd door de in Baalder wonende kunstenaar Andrej Andruchov. Het is een lijdende Christus die je intens verdrietig én liefdevol aankijkt. Ik kijk er regelmatig naar en laat het beeld dan binnendringen. Aan de hand van deze “kei van een Christus” én aan de hand van een aantal bijbelgedeelten wil ik de komende woensdagen tot aan Pasen wat gedachten met jullie delen over Pasen en ons en het leven. Deze derde keer op 23 maart gaat het over een zinnetje uit het boek van Johannes, waar Pilatus Jezus heeft laten geselen en dan naar buiten brengt om hem aan de mensen te tonen. En hij zegt dan “kijk, de mens….” En dat kijken is bepaald niet prettig, want je ziet een gemartelde man met een kroon van doorns op zijn hoofd die overal prikken en er komt bloed uit die wonden. Een rotgezicht. Datzelfde laat Andruchov dus zien in dat indringende schilderij van de kei.
Onlangs was ik met een aantal mensen bezig om het paasfeest voor te bereiden. Dat is meer dan alleen dat we liedjes uitzoeken enzo. Het gaat ook over “wat heeft Pasen nou voor betekenis voor je?” Eén van de dingen die naar voren kwam is dat de meesten liever kerst vieren dan Pasen. Het is vrediger, een kind, geboren in het donker, teken van hoop. Pasen is ruwer, gewelddadiger, donkere kanten van wat mensen elkaar kunnen aandoen: verraad, martelen. De kleine Jezus wordt in doeken gelegd in een kribbe, de dertigjarige Jezus hangt naakt aan een kruis en wordt vervolgens in doeken gewikkeld en in een graf gelegd. Natuurlijk, Pasen is vooral ook de Paasmorgen, dat Hij opstaat, teken van hoop. Maar de totale geschiedenis is veel harder dan het kerstverhaal met Zacharias en Elisabeth die als oude mensen zwanger worden en het meisje Maria dat wonderlijk zwanger raakt en Jozef die zich dan heel liefdevol om haar bekommert.
Als je lang naar deze steen kijkt dan word je ook niet vrolijk. Een uitgemergeld gezicht met trieste ogen en een kroon gemaakt van doorntakken. Ik vind een nare prik van doorns van een roos in mijn vinger al pijnlijk. Maar mensen zullen maar met opzet jou met van die takken een kroon maken en die hard op je hoofd zetten. Puur uit geweldzucht, met kwade bedoelingen. Net zoals je bepaald niet vrolijk wordt van kijken naar het journaal en alle media die over de oorlog in Oekraïne berichten. Bange mensen, dode mensen. En ook heel kleine kinderen die geboren worden in schuilkelders. Of op de vlucht zijn. Dat lijkt dan overigens toch wél weer wat op kerst. Al vrij rap na de geboorte loopt Jezus’ leven gevaar omdat koning Herodes hem wil doden. En die Herodes de Grote was echt een zeer moorddadig man, die zelfs zijn eigen familie doodde als hij dacht dat ze uit waren op zijn positie. Maar dat deel lezen we eigenlijk nooit tijdens de kerstnacht….
Het Paasfeest is een feest dat je eigenlijk alleen kunt vieren als je ook de akelige diepten van onze mensengeschiedenis wilt bekijken. De schaduwkanten van ons mensen. En dat brengt me bij die tekst uit Johannes, als Jezus door Pilatus naar buiten wordt gebracht: gegeseld, doornenkroon op het hoofd, purperen mantel om. “Hier is hij, de mens”. Nou heeft Johannes vaker dubbele bodems in zijn boek dat hij over Jezus schrijft. Omkeringen. Daar kom ik zo op terug. Maar dit is er óók zo eentje. Op de Goede Vrijdag, dag waarop de mens ooit wordt gemaakt, geeft Pilatus als het ware de mensen een soort spiegel: kijk, dit is hij nou, de mens. Dit is één kant van de mens – we hebben er meer; we kunnen ook enorm liefdevol zijn – en wel een heel destructieve. Een onschuldig mens wordt gevangengenomen. Denk aan Navalny in Rusland. Een machtig man als Pilatus zou recht moeten spreken maar veroordeelt deze onschuldige man, Jezus, ter dood. Denk opnieuw aan Navalny in Rusland. De Joodse leiders, de kerk, zij die God zouden moeten kennen, willen Jezus ter dood brengen, vooral omdat Hij te mild is in hun ogen. Omdat Jezus zegt dat Hij de Zoon van God is en daarom niet gekomen is om te oordelen, maar om te redden, lief te hebben. Te aanvaarden, vergeven. Denk aan hoe de kerk faalt. Hoe priesters zich vergrepen aan kinderen. Hoe veel mensen zich vaak door kerkmensen veroordeeld voelen, omdat ze homo zijn, gescheiden zijn. Denk aan hoe de mensen het ene moment Jezus verheerlijken en op het andere moment roepen dat ze Hem dood willen hebben. Populisme noemen we het. Hoe een mensenmassa het hoofd op hol kan krijgen en een capitool in Washington bestormt omdat één man ze daartoe aanzet. Hoe vriendschappen teloor kunnen gaan, door Judas, door Simon Petrus, die zei: I am your best friend forever. Zie de mens…..
Nu ken ik ook echt de andere kanten van ons mensen en jullie ook. Hoe mensen met patatkramen naar de grens van Oekraïne gaan, vluchtelingen ophalen. Maar deze kant is er ook. Het verbijsterende is – en dat is ook al zo’n zinnetje uit Johannes – dat Jezus dus naar de wereld komt als Zoon van de Schepper, maar ziet dat de tuin op veel manieren een jungle is geworden. Waar geen plaats is voor een goede tuinman. Zo zegt Johannes het ook, met verbijstering: Hij kwam naar wat van Hem was, maar wie van Hem waren hebben Hem niet ontvangen, niet herkend…
Ik vind het zwaar, Paasfeest en wat ik nu aan het vertellen ben. Maar ergens vind ik het ook licht. Want als al die donkere kanten als machtsmisbruik, God te liefdevol vinden, oordelen, verraad, vriendschap die teleurstelt, dood, niet in het verhaal zouden voorkomen en er zou dan gezegd worden dat God in Jezus de wereld liefheeft, dan slaat dat als een tang op een varken. Of God heeft deze wereld lief tot het uiterste en dat uiterste is dan dus ook het allerdonkerste, of Hij heeft ons niet lief, of maar de helft van ons.
Dat brengt me op nog zo’n Johannesopmerking. Op een zeker moment zegt Jezus dat Hij verhoogd moet worden. Dat is in het Grieks een woord voor “de allerhoogste plek innemen”, zeg maar promoveren. Op nummer één staan bij een wedstrijd op het podium. Het bizarre is dat Hij het dan heeft over zijn kruisiging. Dan hang je inderdaad het allerhoogste, maar je bent ook de grootste loser, zeker als je bedenkt dat Jezus daar dus gewoon naakt hing. Dat staat nooit op schilderijen, ik denk uit een soort eerbetoon, maar de soldaten dobbelen om zijn onderkleed, zijn ondergoed. Het is ook ergens heel vreemd dat het symbool van het christelijk geloof een kruis is. Een vreselijk marteltuig, waar alleen de onderkant van de onderkant in die dagen aan kwam te hangen. Wij zijn zo gewend aan dat symbool, dat er het absurde niet meer van zien. Stel je voor dat je hoort bij een godsdienst die de elektrische stoel als symbool heeft. Zie de mens die daarop zit….. Zie de mens die aan zo’n kruis hangt. En Jezus noemt het bij Johannes “dat Hij daarmee wordt verhoogd, gepromoveerd”. Vermoord, gedood als resultaat van allerlei donkere kanten die uit mensen komen naar Hem toe. Verhoogd noemt Hij het…..
Ik vraag mij geregeld af of God niet een te groot risico heeft genomen met het maken van mensen. En dan in onderscheid van dieren. Die hebben geen vrije wil. Wij wel. Wij kunnen dus kiezen tussen goed en kwaad. Het gaat héél vaak goed, maar het gaat ook zo gruwelijk vaak fout. Maar de consequentie van een vrije wil is, dat God ons mensen niet kan dwingen om Hem te volgen en gehoorzamen. Dat kun je met een hond doen, die kun je africhten met straffen en belonen. Dat is dwang. Mensen hebben de keuze van God gegeven tot goed en kwaad. Alleen door lief te hebben kun je mensen stimuleren, aanzetten om je te volgen. Maar ze kunnen het ook niet doen. Dat is precies wat hier met Goede Vrijdag gebeurt. Mensen zeggen “nee”. En de bizarre reden waarom Jezus het heeft over “dat Hij op deze manier gepromoveerd wordt” is omdat Hij zo tot het uiterste laat zien, dat Hij omgekeerd géén nee zegt. Hij blijft van de mensen houden. Dat is ook zo’n Johanneswoord, dat alleen Johannes heeft: het is volbracht”. Het allerlaatste woord van Jezus. Ik heb van de mensen gehouden tot aan het bittere einde. Geen haat met haat beantwoorden, geen dood met dood beantwoorden, maar haat met liefde, als Petrus je laat vallen Hem niet laten vallen. Het is de ultieme liefde. Koning van de liefde en dat maakt wat voor het oog alleen maar een ontzettende vernedering is en een verschrikkelijke dood de bron van hoop. Verhoogd, gepromoveerd aan een kruis.
Dat klinkt alleen maar absurd. De enige reden waarom het niet absurd is en wel bron van hoop en Paasfeest écht door de diepten heen gaat heeft te maken met de Paasmorgen. Ik neem jullie mee naar het tafereeltje. In de tuin. Jawel, in de tuin en Johannes denkt direct aan de tuin van Adam en Eva. Maar het was ook de verwoeste tuin. Daar heb je Maria, die als Eva op zoek is naar haar geliefde. Ze is hondsverdrietig, diep wanhopig. Jezus is dood. Daar kom ik een volgende keer over te spreken over het hartverscheurende van de dood. Dan vindt ze een leeg graf. Dat maakt de ontzetting nog groter. Want dat kunnen we als mensen ook nog soms doen in onze gekte. Grafschennis. Wie het wel eens heeft gezien op tv weet hoe groot de verontwaardiging en het verdriet dan is. En dan volgt er een stukje Johannes’ humor met diepgang. Vrouw, waarom huil je, hoort ze iemand zeggen. Maria denkt dat het de tuinman is. En, humor, daar heeft ze gelijk in. Jezus, want Hij is het, opgestaan, sterker dan de dood en het kwaad, is op een bepaalde manier de tuinman, die de hof, de tuin, het leven weer tot bloei brengt. En aan dit verhaal hangt de christelijke traditie haar hoop. Als ik het voor mezelf mag zeggen: zonder dit verhaal zou ik totaal radeloos zijn als het gaat om alle kwaad in deze wereld. Van vlakbij tot ver weg. Van in mij en van om mij heen. Dit verhaal vertelt dat uiteindelijk niet het kwaad het wint, maar God en dat Hij dat niet doet door de wereld af te schrijven maar lief te hebben. Dat geeft hoop en vreugde en moed.
Nu terug naar de vraag is kerst vrolijker dan Pasen? In de middeleeuwen werd de Paasmorgendienst begonnen met het vertellen van een goeie mop. Waar iedereen echt om kan lachen. En dat is precies ergens de spijker op de kop. Humor is overwonnen droefheid, zei Godfried Bomans. Waar het Licht het donker én helemaal inging én overwon. Daarom is Pasen van een diepere vreugde nog dan Kerst.