Er zijn veel mensen die het in één of andere vorm meemaken in hun leven: dat jou dingen worden aangedaan die onrecht en onterecht zijn en die hárd binnenkomen. Ouders die je opvoeden op een manier waarop ze je telkens klein maken; kinderen op school die je langdurig en vernederend pesten; je geliefde die je dumpt voor een ander alsof je niks waard bent; mensen die je lichamelijk vernederen, seksueel of met andere vormen van geweld, enzovoort, enzovoort.
Dat soort gebeurtenissen laten vaak diepe sporen na. Gevoel van “niks waard te zijn” (want anders doen ze toch niet zo met je), “vies” te zijn – vanwege wat ze met je deden, angsten voor mensen of omgevingen die je doen denken aan wat er is gebeurd. En soms ook wrok, boosheid die zich in je nestelt, andere mensen niet meer durven vertrouwen. Ook daar geldt: enzovoort, enzovoort.
Het verdrietige daarvan is dat iets wat in het verleden zó ingrijpend is je leven langere tijd bepaalt. Misschien hebben de daders er al lang géén last meer van, jij hebt nog dagelijks hinder en pijn van wat er vroeger gebeurde. Misschien hebben de daders er zelfs geen eens weet van dat je er zo’n last van hebt. Kinderen die vroeger anderen hebben gepest schrikken er vaak van als ze zien wat ze met dat pestgedrag hebben aangericht. Eigenlijk zit daar iets verdrietigs in, dat je als slachtoffer zo lang hinder hebt in de rest van je leven. Zou het lukken om er los van te komen? Misschien hebben de daders er ook wél last van en hopen ze ooit ergens op een stevige, harde én heilzame confrontatie.
Ik ga niet zeggen dat dat makkelijk is. In 30 jaar dominee zijn heb ik met veel mensen gesproken die diep gegriefd zijn door wat hen overkwam en het vaak heel moeilijk vonden en vinden om oude pijn achter te laten en daar iets van herstel en genezing in te vinden. Ik denk wél dat het kan in een aantal gevallen en het draait dan ergens om het woordje “loslaten”. Ik wil proberen uit te leggen wat ik bedoel.
Het kan je helpen als je gaat zien, dat die ander echt ongelijk had, toen hij of zij jou dat onrecht aandeed. Ik noem twee heel bekende voorbeelden. Nelson Mandela zat 38 jaar in de cel op Robbeneiland. Blanke bewakers lieten hem dagelijks voelen dat hij minder waard was. Dat moet een enorm appèl doen op je eigenwaarde: hoe houd je het dán vol om jezelf de moeite waard te vinden? Blijkbaar had hij dat en kon hij zien, dat de harde en vernederende woorden meer zeiden van en over zijn bewakers dan over hem: ik ben een prachtig mens – zie het gedicht hieronder dat hij uitsprak toen hij president werd – . Het tweede is Jezus van Nazareth die tot op het bot werd vernederd door soldaten, kerkmensen in zijn dagen en door zijn vrienden in de steek werd gelaten. Hij had een heel diep besef van Zoon van God – diep bemind en zeer geliefd door God – te zijn, waardoor Hij aan het einde van zijn leven kon zeggen “Vader, vergeef het hen, want ze weten niet wat ze doen”. Dan heb je een diep zelfrespect én kun je zien dat wat je wordt aangedaan onrecht is en onterecht.
Daar zit ergens de sleutel maar ook het probleem van “loslaten”: dat je jezelf de moeite waard gaat vinden en dat wat die ander jou aandeed alles zegt van die ander en niet iets van jou (nl. dat jij de moeite van het vernederen enz. waard zou zijn.) Hoe je zover komt, dat herwonnen zelfrespect en daarom loslaten? Mensen om je heen, die je laten voelen dat je de moeite waard bent, therapie kan soms helpen en broodnodig zijn. En – maar dat is vanuit mijn perspectief als gelovige – dat kan God ook, door je van binnen het besef te geven dat Hij je waardevol heeft gemaakt en met intense liefde naar je kijkt en anderen dus totaal ongelijk hadden met hun vernederende woorden en handelingen.
Loslaten kan je niet helpen om dat wat in het verleden is gebeurd uit te wissen. Loslaten kan je wél helpen om in het heden vrijer in het leven te staan en niet je hele leven verder slachtoffer te zijn van wat er gebeurd is. Loslaten is dan het proces naar genezing. Jezus, zegt ergens “laat los, opdat je losgelaten wordt”. Kernachtiger kun je het haast niet zeggen: laat oude woorden achter je, die onrecht waren, omarm dat je een geliefd mens bent en probeer het goede van het leven te vieren.
Er kán – maar volgens mij kan het alleen zo: eerst zelf genezen van de pijn en die loslaten – dan misschien ruimte komen voor een tweede element. Waar Mandela en Jezus om bekend staan is om hun verzoenende houding naar degenen die hen wat aandeden. Het Griekse woordje dat “loslaten” betekent, kan ook “vergeven” betekenen. In mijn ervaring kan je alleen een ander die jou iets aandeed vergeven als er eerst bij jezelf het besef is gegroeid: hij/zij die mij iets aandeed had totaal ongelijk. Het was echt onrecht, scheef, verkeerd. Nu ik mezelf de moeite waard kan vinden, kan ik naast boosheid over wat me is aangedaan misschien ook iets van medelijden voelen: dat een ander zo vast kan zitten in vooroordelen (Mandela!) of vast kan zitten aan het politieke pluche (Pilatus die weet dat hij Jezus ten onrechte veroordeelt), is meelijwekkend. Of mijn ouders die mij onrecht aandeden waren misschien ook wel slachtoffer van hun tijd……
Maar het begint ergens bij herwonnen zelfrespect en het loslaten van “oude woorden/handelingen” die onterecht jou zijn aangedaan over jou zijn uitgesproken. Iets van het zelfrespect dat klinkt in het gedicht van Mandela:
Als de zon
Onze diepste angst,
is niet dat we onmachtig zouden zijn.
Onze diepste angst betreft juist,
onze niet te meten kracht.
Niet de duisternis, maar het licht in ons,
is wat we het meeste vrezen.
We vragen onszelf af:
Wie ben ik wel om mezelf briljant, schitterend,
begaafd, geweldig te achten.
Maar waarom zou je dat niet zijn.
Je bent een kind van God.
Je dient de wereld niet
door jezelf klein te houden.
Er wordt geen licht verspreid,
als de mensen om je heen
hun zekerheid ontlenen aan jouw kleinheid.
We zijn bestemd om te stralen,
zoals kinderen dat doen.
We zijn geboren om de glorie Gods die in ons is
te openbaren.
die glorie is niet slechts in enkelen,
maar in ieder mens aanwezig.
En als we ons licht laten schijnen
schept dat voor de ander
de mogelijkheid hetzelfde te doen.
Als we van onze diepste angst
bevrijd zijn,
zal alleen al onze nabijheid
anderen bevrijden.
Nelson Mandela.